Τα έθιμα των Θεοφανίων στην ανατολική Μακεδονία

Των Φώτων αναβιώνουν κάθε χρόνο τις ημέρες των Θεοφανίων, στο τέλος του εορταστικού Δωδεκαημέρου, ποικίλες εκδηλώσεις σε ολόκληρη την ανατολική Μακεδονία, που έχουν τις ρίζες τους σε διονυσιακά δρώμενα.

Σε αυτές τις εκδηλώσεις κυριαρχούν οι μεταμφιέσεις και μαζί με αυτές τα κουδούνια, τα τραγούδια, οι χοροί, οι παραστάσεις και οι αναπαραστάσεις. Όλα τα στοιχεία δείχνουν τον πρωτογενή σκοπό αυτών των εκδηλώσεων, που δεν είναι άλλος παρά η ευημερία και η καλοχρονιά στην ευρύτερη διάσταση της καλής υγείας και της πλούσιας σοδειάς.

Στα νότια του νομού Δράμας, στα δημοτικά διαμερίσματα Βώλακας, Καλή Βρύση, Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πετρούσα και Πύργοι αναβιώνουν τις μέρες αυτές εκδηλώσεις με έντονο το διονυσιακό στοιχείο.

Στην Πετρούσα, οι μεταμφιέσεις γίνονται στις 7 και 8 Ιανουαρίου, με κύριο στοιχείο του γιορτασμού την πομπική περιφορά με λύρες και νταχαρέδες μιας καμήλας, εικονικής σήμερα, πραγματικής παλαιότερα. Στον Ξηροπόταμο και στο Μοναστηράκι γίνονται στις 7 Ιανουαρίου οι «Αράπηδες».

Ανάλογες με τις παραπάνω είναι οι μεταμφιέσεις και στους Πύργους, την ημέρα των Θεοφανίων και την επομένη, με δέρματα, κουδούνια και ολονύχτιο γλέντι.

Στην Καλή Βρύση, τα δρώμενα των ημερών αυτών παίρνουν πιο συγκροτημένη μορφή στη διάρκεια ενός τριήμερου πανηγυρικού με ευρύτερο εθιμολογικό πλαισίωμα, που αρχίζει από την παραμονή των Θεοφανίων με τελετουργικό δείπνο των μελών κάθε οικογένειας.

Πρωταγωνιστούν τα «Μπαμπούγερα», άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι με βαριά κουδούνια. Εμφανίζονται αμέσως μετά την τελετή του αγιασμού και με την εντυπωσιακή μεταμφίεση και τη θορυβώδη παρουσία τους κυριαρχούν σε όλο το χωριό την ημέρα των Θεοφανίων, καθώς και τις δύο επόμενες.

Τις μέρες του Δωδεκαημέρου σε χωριά όπου υπάρχουν εγκατεστημένοι πρόσφυγες από τον Πόντο, όπως οι Σιταγροί και η Πλατανιά, αναβιώνουν οι «Μωμόγεροι». Η ονομασία τους προέρχεται από τις λέξεις «μίμος» και «γέρος», από τις μιμητικές κινήσεις που κάνουν οι πρωταγωνιστές με μορφή γεροντικών προσώπων.

Στο νομό Καβάλας, στη Νικήσιανη, την έδρα του Δήμου Παγγαίου, αναβιώνει το έθιμο των «Αράπηδων» ανήμερα της εορτής του Αγίου Ιωάννου. Το έθιμο αναπαριστά τη μάχη της ζωής και του θανάτου. Παλικάρια και παιδιά ντυμένα με προβιές και ζωσμένα με βαριά κουδούνια βγαίνουν στους δρόμους του οικισμού και με τον εκκωφαντικό θόρυβο των κουδουνιών ξορκίζουν το κακό και φέρνουν το αισιόδοξο μήνυμα της ζωής.

Τέλος, στη Νέα Καρβάλη, ανατολικά της πόλης της Καβάλας, κάθε χρόνο την παραμονή των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Σάγια», ένα έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Καππαδοκία. Το έθιμο αυτό αποτελεί μια σύνθετη τελετουργική πράξη, η οποία περιέχει και λατρευτική διάσταση και έχει ως κύριο σκοπό την ευημερία, δηλαδή την καλοχρονιά, στοιχείο που τονίζεται με την πυρά, τις ευχές, τους χορούς και τα τραγούδια.

Στην πλατεία της Νέας Καρβάλης, μπροστά από το ναό του Αγίου Γρηγορίου, όπου φυλάσσεται το σεπτό σκήνωμα του Αγίου, οι κάτοικοι ανάβουν μεγάλες φωτιές. Οι φλόγες ανεβαίνουν ψηλά και οι άνθρωποι τριγυρίζουν την πυρά, χορεύοντας και τραγουδώντας.

Τα παλιά χρόνια, όλοι παρακολουθούσαν την κατεύθυνση του καπνού. Αν πήγαινε ανατολικά ήταν καλό σημάδι, η σοδειά θα ήταν πλούσια. Αν στρεφόταν προς τη Δύση, το Βορρά ή το Νότο, μόνο τα σπίτια του χωριού που ήταν σ' εκείνα τα σημεία θα είχαν καλή συγκομιδή. Όταν χαμήλωνε η φωτιά, τα παιδιά πηδούσαν από πάνω τρεις φορές.

(πηγή: www.in.gr, 6/1/2009)