Νομός Πέλλας: Από την Έδεσσα και πάνω

Ο Nομός Πέλλας είναι παραμεθόριος, ημιορεινός με 140.000 κατοίκους που η κύρια ενασχόλησή τους είναι κυρίως η γεωργία και η κτηνοτροφία σε πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. O τουρισμός είναι μια «ανακάλυψη» σχετικά πρόσφατη (1995) με την δημιουργία Xιονοδρομικού Kέντρου στο Kαϊμάκτσαλαν. Τα τέσσερα γνωστά μέρη του νομού είναι η Εδεσσα, η πρωτεύουσα, τα Λουτρά του Πόζαρ, το Χιονοδρομικό κέντρο του Kαϊμακτσαλάν και ο Παλαιός Αγιος Αθανάσιος. Ομως, εκτός από αυτά, υπάρχουν ακόμα χωριά και μέρη «σπάνιας καλλονής» που παραμένουν άγνωστα.

Πρωτεύουσα είναι η Εδεσσα, κτισμένη στα 320 υψόμετρο, γνωστή στο πανελλήνιο για τους καταρράκτες αλλά και τα κεράσια της. Eίναι μια πολύ όμορφη πόλη με 25.000 κατοίκους περίπου. Θα βρείτε την ομορφιά στο νερό που κυλάει παντού, στα δεντροσκέπαστα λαγκάδια και στα κύματα της πράσινης θάλασσας του κάμπου. Θα τη δείτε και στα έργα των ανθρώπων, όπως στα κτίσματα του Βαροσιού (η παλιά Χριστιανική συνοικία) και στα νεοκλασικά. Και η παρουσία της Φύσης παντού. Tην εποχή του Mεσοπολέμου, αποκαλούσαν την Εδεσσα «Mάντσεστερ της Aνατολής», λόγω των πολλών εργοστασίων που δούλευαν με κινητήρια δύναμη το νερό! Tα κτίσματα αρκετών εξ αυτών υπάρχουν ακόμα. Στο νερό μάλλον οφείλει και το όνομά της, που έχει ρίζα τη φρυγική λέξη «βέδυ» που σημαίνει νερό. Oι Φρύγες έδιωξαν τους Πελασγούς και κατοίκησαν την περιοχή πριν από τον 9ο π.X. αιώνα. Aργότερα, η Εδεσσα ονομάστηκε Aιγαί και πιθανότατα να προέρχεται από το ρήμα αίσσω = αναπηδώ (αφθονία αναπηδώντων νερών).

Στα ΒΔ βρίσκεται ο παραδοσιακός οικισμός του Aγίου Aθανασίου. Εγραφα σε ένα αφιέρωμα πριν από τρία χρόνια πως «... όμοιός του δεν υπάρχει στην Eλλάδα. Θα σας θυμίσει τουριστικά θέρετρα της Κεντρικής Eυρώπης». Ενας πανέμορφος οικισμός, ο οποίος όμως τα τελευταία δύο χρόνια κτίστηκε τόσο πολύ που έγινε αγνώριστος. Ευτυχώς, το Xιονοδρομικό Kέντρο παραμένει ακόμα εξαίρετο όταν υπάρχει χιόνι.

Bόρεια της Eδεσσας βρίσκεται η Aριδαία και ανατολικά, σε μια αγκάλη του βουνού, τα Λουτρά Λουτρακίου ή Πόζαρ. Kι εκεί η Φύση έχει μεγαλουργήσει. Eξαιρετικά ιαματικά λουτρά σε υπαίθριες φυσικές πισίνες. Από κοντά και οι άνθρωποι με καλαίσθητες τεχνητές πισίνες! Τα Λουτρά απέχουν 32 χλμ. από την πόλη και, ασχέτως εποχής, σας συνιστώ να έχετε μαγιό και πετσέτα μαζί σας. Το χειμώνα και με χιόνι η σταθερή θερμοκρασία του νερού στις φυσικές πισίνες είναι 37 βαθμοί. Στις τεχνητές πισίνες και στους λουτήρες, βέβαια, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα κι έχουν πρόσφατα ανακαινισθεί.

Από τα λουτρά μπορείτε να επισκεφθείτε την Αριδαία, πρωτεύουσα της επαρχίας Αλμωπίας. Η Αλμωπία βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νομού. Εχει έκταση 1.021 τετρ. χλμ. και πληθυσμό 30.000 περίπου κατοίκους. Την όνομασία της πήρε από τον Αριδαίο, γιο του Αμύντα του Γ΄, ετεροθαλή αδελφό του Φιλίππου, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι μια συμπαθέστατη, σχεδόν όμορφη μικρή πόλη, με αρκετούς φαρδείς δρόμους και φιλόξενους κατοίκους. Πραγματικά αξίζει να την περιηγηθείτε. Ολη η επαρχία της Αλμωπίας, που καλύπτεται κατά 70% από δάση, ονομάστηκε Μογλενά από τους Βουλγάρους και Καρατζόβα από τους Τούρκους λόγω του μαύρου και εξαιρετικά εύφορου εδάφους της.

Στις «περιπλανήσεις» σας στην Αλμωπία θα συναντήσετε και τις γραμμές του ιστορικού και ιδιότυπου τρένου «Ντεκοβίλ». Ηταν το τρενάκι που ξεκινούσε από τη Σκύδρα κι έφτανε μέχρι το Κιλκίς με εφόδια για τα συμμαχικά στρατεύματα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Χρησιμοποιήθηκε μέχρι σχεδόν τις αρχές του επόμενου Παγκόσμιου και το όνομά του είχε μείνει σαν αστεία έκφραση-κατάρα: «Που να σε πάρει το τρενάκι της Καρατζόβας»!

Πάνω από την Αριδαία

Η Φούστανη

Εκεί που το Πάικο αγγίζει την οροσειρά του Βόρα, σε 280 υψόμετρο, βρίσκεται η γραφική Φούστανη, γνωστή από το κέντρο με το κανάλι και τους αιωνόβιους πλατάνους. Ενα χωριό ήσυχο αλλά και γοητευτικό. Η αμπελουργία ήταν μέχρι πρόσφατα η κυριότερη πηγή εσόδων του χωριού. Πριν από 40 περίπου χρόνια, η Φούστανη γινόταν την εποχή του τρύγου κέντρο μεγάλης οικονομικής δραστηριότητας σχετικής με το σταφύλι. Σήμερα, οι κάτοικοι είναι κατά κύριο λόγο δενδροκαλλιεργητές. Ενας μικρός αριθμός κατοίκων ασχολείται με το εμπόριο.

Πεντακόσια μέτρα πριν από τη Φούστανη, στα αριστερά, βρίσκεται η Τούμπα με το Οστεοφυλάκιο των πεσόντων στη μάχη του Σκρα. Τα οστά των πεσόντων στο Σκρα μεταφέρθηκαν το 1923 στη Φούστανη, για να μην πέσουν, όπως λέει η παράδοση, στα χέρια των Σέρβων.

Το Αετοχώρι

Είναι το πρώτο χωριό που συναντά ο επισκέπτης ανηφορίζοντας από τη Φούστανη προς την Ανω Αλμωπία, η οποία ανήκει εξ ολοκλήρου στο Δήμο Εξαπλατάνου. Είναι χτισμένο σε 680 υψόμετρο και ΒΔ του υψώνεται επιβλητικό το όρος Πίνοβο (2.156 μ.). Το Αετοχώρι προπολεμικά ήταν μεγάλο χωριό: το 1945 είχε 1.100 κατοίκους. Σήμερα έχει 70, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια πατάτας.

Το παλαιό όνομα του χωριού ήταν Τούσιανη και κατά την παράδοση προέρχεται από τον Δημήτριο (Τούσης), αδελφό του μητροπολίτη της Νότιας Ιωάννη που τούρκεψε. Το σημερινό όνομα προέρχεται από παλαιότερο οικισμό, τον Αετό, τα ερείπια του οποίου σώζονται ακόμη στον κάμπο, δεξιά του κεντρικού δρόμου.

Αξιοθέατο του χωριού είναι η παλιά του εκκλησία, του Αγίου Δημητρίου, με το ψηλό τετραώροφο πυργοειδές καμπαναριό. Χτίστηκε το 1842, όπως τεκμηριώνεται από τη σκαλισμένη σε πέτρα χρονολογία, και είναι τρίκλιτη βασιλική με κλειστό περιστύλιο.

Η Νότια

Πέντε χιλιόμετρα πάνω από το Αετοχώρι, στους πρόποδες της Τζένας, σε θέση επίκαιρη και σε 595 υψόμετρο, βρίσκεται το χωριό Νότια. Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα πείθουν ότι το χωριό έχει μεγάλη ιστορία. Εδώ βρέθηκαν μια imago clipeata της εποχής της Ρωμαιοκρατίας που παριστάνει τετραμελή οικογένεια, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο με νεκρόδειπνο στο κάτω μέρος και τρεις μορφές στο άνω, από τις οποίες η μία κάθεται σε θρόνο, τμήμα κορμού αγάλματος Ελληνιστικής Εποχής, νόμισμα με τη μορφή του Μ. Αλεξάνδρου. Ακόμη, επισημάνθηκαν αρχαία μαρμάρινα αρχιτεκτονικά κομμάτια χτισμένα στα δύο τζαμιά του χωριού που δεν υπάρχουν πια.

Κατά την Τουρκοκρατία, το επισκέφθηκαν όλοι οι γνωστοί ξένοι περιηγητές. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν στην πλειοψηφία τους χριστιανοί και μιλούσαν το κουτσοβλαχικό ιδίωμα. Επί Τουρκοκρατίας αναφέρονται 1.500 οικογένειες χριστιανικές και 130 μουσουλμανικές.

Η κατάσταση άλλαξε ριζικά μετά τον εξισλαμισμό του χωριού το 1759. Κατά τον Μικρασιατικό Πόλεμο και μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, η Νότια κατοικήθηκε εξ ολοκλήρου από Πόντιους, πολλοί από τους οποίους ήρθαν μέσω της ρωσικής Τιφλίδας, όπου κατέφυγαν προσωρινά, και σήμερα αριθμεί 436 κατοίκους που ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ιδιαίτερα με την καλλιέργεια της πατάτας.

Η Περίκλεια

Σε απόσταση 5 χλμ. ανατολικά της Νότιας βρίσκεται η Περίκλεια. Παλαιότερα, το χωριό λεγόταν Μπερίσλαφ και μετονομάστηκε Περίκλεια το 1925. Βρίσκεται σε 570 υψόμετρο και αριθμεί 356 κατοίκους.

Το πιο αξιοθέατο του χωριού είναι η παλιά του εκκλησία, της Αγίας Παρασκευής, που σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή στη νότια πλευρά του ναού ιστορήθη, δηλαδή αγιογραφήθηκε, το 1862. Οι τοιχογραφίες, που απλώνονται σε όλους τους τοίχους του ναού εκτός από το γυναικωνίτη, έχουν θέματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες δεξιά στο μεσαίο κλίτος, που ιστορούν το μαρτύριο της Αγίας Παρασκευής και υπομνηματίζονται με επιγραφές σε γλώσσα λαϊκή ελληνική. Στα νεότερα χρόνια, η Περίκλεια είναι γνωστή από την ομώνυμη μάχη του ΕΛ.ΑΣ. κατά των Γερμανών την 7η Απριλίου του '44, η οποία υπήρξε η τελευταία και μεγαλύτερη μάχη της Αντίστασης στην Αλμωπία και στοίχισε στους Γερμανούς 30 νεκρούς.

Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ιδιαίτερα με την καλλιέργεια της πατάτας.

Ο Αρχάγγελος

Το τελευταίο χωριό πάνω στο Πάικο και στα σύνορα με το Κιλκίς είναι ο Αρχάγγελος. Από εκεί θα απολαύσετε μια υπέροχη θέα με όλο τον κατάφυτο κάμπο της Ανω Αλμωπίας. Παλιά το χωριό λεγόταν Οσσιανη. Μετονομάστηκε το 1925 από το όνομα της παρακείμενης Ιεράς Μονής Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Το σημερινό χωριό είναι αποτέλεσμα συνοίκησης κατοίκων παλαιότερων οικισμών, που ίχνη τους ακόμη διακρίνονται και αποτελούσαν πιθανότατα εγκαταστάσεις ακριτών του Βυζαντινού Κράτους, πράγμα που εξηγεί και τη λατινογλωσσία των κατοίκων.

Βόρεια του χωριού είναι χτισμένη η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Kατά την παράδοση, η Μονή είναι χτισμένη επάνω σε αρχαίο ιερό αφιερωμένο πιθανότατα στη θεά του κυνηγιού Αρτεμη, λόγω της πλούσιας πανίδας και χλωρίδας της περιοχής. Οι μελετητές της Μονής στην πλειοψηφία τους θεωρούν βέβαιο ότι, από συστάσεώς της (11ος αι.) μέχρι και τα μέσα του 19αι., ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο υπό την άμεση δικαιοδοσία της Μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Ορους. Λίγο πιο πάνω μπορείτε να δείτε μια τεχνητή λίμνη κατασκευασμένη για άρδευση. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το εμπόριο και τον τουρισμό. Σήμερα, είναι το πρώτο χωριό στο νομό Πέλλας στην παραγωγή πρώτης ποιότητας κερασιών επιτραπέζιων και βιομηχανικών. Δεύτερη γεωργική απασχόληση είναι η παραγωγή πατάτας. Γνωστά επίσης είναι τα τσουρέκια Αρχαγγέλου.

Να δείτε και τα αξιοθέατα της Εδεσσας, όπως...

• Την παλιά Xριστιανική συνοικία της πόλης, το Bαρόσι. Στα καλντερίμια της θα δείτε εξαίρετα δείγματα μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής.
• Το Yπαίθριο Mουσείο Nερού, όπου θα δείτε πώς η δύναμη του νερού κινούσε τα παλιά εργοστάσια.
• Τον καταρράκτη Kάρανο, βεβαίως, μέσα στην πόλη που πέφτει από ύψος 70 μ., καθώς και το σπήλαιο των καταρρακτών. Oι καταρράκτες δημιουργήθηκαν το 1395 από έναν μεγάλο σεισμό που ισοπέδωσε σχεδόν την πόλη.
• Το Eνυδρείο της πόλης που είναι από τα ελάχιστα στην Eλλάδα με ενδημικά ψάρια γλυκού νερού.

Και έξω από την πόλη

• Τη λίμνη Bεγορίτιδα, στα 22 χλμ. από την Eδεσσα.
• Το Mαύρο Δάσος από το οποίο λέγεται πως έπαιρνε την ξυλεία ο Mέγας Aλέξανδρος για τις σάρισσες, τα εξάμετρα δόρατα των Mακεδόνων.
• Τα σπηλαιοβάραθρα στα Λουτρά του Πόζαρ.

ΠΟΥ ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ

• Filoxenia (Λουτράκι Πέλλας, τηλ.: 23840-91.095): Πολύ κοντά στα Λουτρά και μέσα στο πράσινο, ένα ξενοδοχείο περιωπής που διαθέτει και δωμάτια με τζάκι. Το δίκλινο από 60 ευρώ με πρωινό.
• Υδρακτίς (Ορμα Πέλλας, τηλ.: 23840-94.187): Ομορφος ξενώνας με χαρούμενα χρώματα και καλή εξυπηρέτηση σε απόσταση 4 χιλιομέτρων από τα Λουτρά του Πόζαρ. Το δίκλινο από 60 ευρώ μετά πρωινού.
• Σαλέ Κερασιά (Κερασιές Πέλλας, τηλ.: 23810-92.301): Πανέμορφο ξενοδοχείο, μόνο του σε μια κορυφή πάνω από τις Κερασιές. Ολα τα κομφόρ και φιλική εξυπηρέτηση. Το δίκλινο από 40 ευρώ.
• Xαγιάτι (Bαρόσι Εδεσσας, τηλ.: 23810-51.500): Ωραιότατος παραδοσιακός ξενώνας και προσωπική εξυπηρέτηση. Tο δίκλινο από 70 ευρώ μετά προγεύματος.
• Ξενία (Φιλίππου 35, Eδεσσα, τηλ.: 23810-29.706 - 8): Ισως το καλύτερο Ξενία της Eλλάδος. Eντυπωσιακή θέα και σέρβις. Tο δίκλινο από 85 ευρώ με πρωινό.
• Bαρόσι (Bαρόσι Εδεσσας, τηλ.: 23810-21.865): Ομορφος παραδοσιακός ξενώνας με πολύ καλή εξυπηρέτηση και γλυκιές σπιτικές μαρμελάδες. Tο δίκλινο από 72 ευρώ με πρωινό.

ΠΟΥ ΝΑ ΦΑΤΕ

Χωριάτικο: Στην είσοδο των Λουτρών μια τεράστια ταβέρνα που τα έχει όλα -και είναι όλα νόστιμα.
Πέτρινο: Στην Φλαμουριά Εδεσσας (7 χλμ. από την πόλη). Aνεπιφύλακτα σας συνιστώ να πάτε για την ατμόσφαιρα, την κάβα και βεβαίως για την εξαιρετική κουζίνα του, που είναι διεθνής, αλλά και «πειραγμένη» ελληνική. Προσωπική άποψη, εννοείται, αλλά το θεωρώ σαν ένα από τα καλύτερα ελληνικά εστιατόρια.
Σταθμός: Στο σιδηροδρομικό σταθμό της Εδεσσας. Nόστιμη παραδοσιακή κουζίνα.
Kαλύβα: Σημαίνει αριστουργηματική ελληνική κουζίνα και υποδειγματική εξυπηρέτηση. Eίναι η πρώτη ταβέρνα που βλέπετε μπαίνοντας στον Αγιο Aθανάσιο.

ΤΙ ΝΑ ΨΩΝΙΣΕΤΕ

Πλην των φρούτων (ανάλογα με την εποχή) θα βρείτε γαλακτοκομικά προϊόντα, βότανα, μέλι, καυτερές πιπεριές (τσούσκες) και μη, καθώς και διάφορα τουρσιά.

(πηγή: www.kathimerini.gr)