Μπιλμπάο

Σημαντικό κέντρο της βαριάς βιομηχανίας μετάλλου και της ναυπηγικής, το Μπιλμπάο αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα που καλούνται να επιλύσουν οι πρώην έντονα βιομηχανοποιημένες και με οικονομική «μονοκουλτούρα» πόλεις, μετά τις ριζικές, καθοριστικές, εν τέλει δραματικές αλλαγές που συντελούνται στον παραγωγικό τομέα, στο πλαίσιο του φαινομένου που συνηθίστηκε να αποκαλείται αποβιομηχάνιση. Αντί ωστόσο να αρχίσει να κλαίει τη μοίρα της και να αποζητεί σωσίβιο στην πατερναλιστική αρωγή της κεντρικής κυβέρνησης η πόλη, στηριζόμενη στη μακρόχρονη ιστορία της και στη στρατηγική συμμαχία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα με επικεφαλής τον οργανισμό Bilbao Ria 2000 , οδηγείται προς τον 21ο αιώνα αλλάζοντας κυριολεκτικά πρόσωπο και φυσιογνωμία, μέσα από έργα μεγάλης κλίμακας που θα μετατρέψουν μια βαθιά πληγωμένη πόλη σε έναν ανθηρό μητροπολιτικό οργανισμό που θα προσφέρει τεράστιες επενδυτικές ευκαιρίες και θα ανοίξει νέους οικονομικούς ορίζοντες. Ηδη αυτή η προσπάθεια έχει αποφέρει τους πρώτους καρπούς, αφού ακριβώς λόγω αυτής της αναπτυξιακής πολιτικής το Μπιλμπάο επιλέχθηκε ως έδρα του Guggenheim Museum, του European Agency for Health and Safety at Work, και του European Software Institute.

* Τα έργα ανάπλασης και αστικού μετασχηματισμού στοχεύουν στην ενίσχυση και στη δημιουργία νέων συγκοινωνιακών υποδομών, στην επανάχρηση των «εγκαταλελειμμένων περιοχών» ένθεν κακείθεν του ποταμού Νερβιώνα (Nervion) και στη δημιουργία ενός νέου «υδάτινου μετώπου» (waterfront), κατά μήκος του οποίου για περίπου ένα χιλιόμετρο χωροθετούνται οι κυριότερες οικονομικοπολιτιστικές δραστηριότητες της πόλης. Την περιοχή αυτή οροθετούν οι δύο κατ' εξοχήν σημαντικές κτιριακές επεμβάσεις: το Κέντρο Συνεδρίων και Μουσικής, και το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ. Το πρώτο από τα μεγάλα έργα υποδομής αφορά την επέκταση και τον επανασχεδιασμό του κεντρικού λιμένα, που είναι ήδη ο μεγαλύτερος της Ισπανίας, και που θα έχει ως αποτέλεσμα τον διπλασιασμό του ωφέλιμου χώρου και τη δυνατότητα φιλοξενίας πλοίων πολύ μεγάλου εκτοπίσματος. Είναι επίσης πολύ σημαντικό ότι με τη δημιουργία του νέου λιμένα θα απελευθερωθούν κρίσιμα τμήματα του αστικού οργανισμού, τα οποία θα είναι διαθέσιμα για κάποιες άλλες, κοινωνικού (συλλογικού) χαρακτήρα, δραστηριότητες.Για τα υπόλοιπα έργα έχουν κληθεί να προσφέρουν τις ιδέες τους ορισμένοι από τους γνωστότερους αρχιτέκτονες του καιρού μας. Ετσι:

* Ο διάσημος ισπανός αρχιτέκτων Santiago Calatrava έχει αναλάβει τον εκσυγχρονισμό του υπάρχοντος αεροσταθμού και την επέκταση του αεροδρομίου με την κατασκευή ενός νέου κτιρίου επιβατών (25.000 τ.μ. 2,5 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως). Η μελέτη βρίσκεται στη φάση της κατασκευής και περιλαμβάνει μεγάλο κλειστό πάρκινγκ καθώς και τη διαμόρφωση νέων οδών προσπέλασης . Ο ίδιος σχεδίασε την πολύ ωραία πεζογέφυρα Uribitarte, που ήδη οι κάτοικοι την αποκαλούν Pasarela de Calatrava και η οποία εγκαινιάστηκε πρόσφατα.
* Ο βρετανός Michael Wilford, που με τον αείμνηστο James Stirling είχε σχεδιάσει τον επιβατικό κομβικό σταθμό (Passenger Interchange) Abando, ανέλαβε να ολοκληρώσει μόνος του πλέον την κατασκευή. Ο σταθμός βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, διαθέτει μεγάλο πάρκινγκ και θα συνενώσει όλους τους τύπους δημόσιων συγκοινωνιών: τρένα μικρών και μεγάλων αποστάσεων, λεωφορεία και υπόγειο μετρό, βελτιώνοντας τα μέγιστα τη σύνδεση του ιστορικού κέντρου με τη μητροπολιτική περιοχή.
* Ο γνωστός στο αθηναϊκό κοινό και από την εμφάνισή του στο ΕΜΠ βρετανός Norman Foster σχεδίασε τους σταθμούς του μετρό, το οποίο χρησιμοποιεί συστήματα υψηλής τεχνολογίας και θα αναπτυχθεί σε δύο γραμμές. Η πρώτη εγκαινιάσθηκε τον Νοέμβριο του 1995, διατρέχει απόσταση 27 χιλιομέτρων και με 23 σταθμούς ενώνει τα κυριότερα σημεία του μητροπολιτικού Μπιλμπάο που αναπτύσσονται κατά μήκος του ποταμού. Ο Φόστερ έχει σχεδιάσει επίσης τα εξωτερικά στέγαστρα των κλιμάκων, που οδηγούν στον υπόγειο, τα οποία αποτελούν ενδιαφέροντα στοιχεία αστικού εξοπλισμού και σήμανσης και καθιστούν τους σταθμούς ευδιάκριτους από διάφορα σημεία της πόλης.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής ενίσχυσης του ήδη ισχυρού πολιτισμικού δικτύου της πόλης (που συμπεριλαμβάνει μουσεία και θέατρα, συμφωνική ορχήστρα, όπερα και φεστιβάλ τζαζ) κατασκευάζονται:
* Το Κέντρο Συνεδρίων και Μουσικής (1994 - 1998, αρχιτέκτονες: Federico Soriano & Dolores Palacios, επένδυση 6.000 εκατομμύρια πεσέτες) το οποίο αναπτύσσεται σε 25.000 τ.μ. και περιλαμβάνει κεντρική αίθουσα (auditorium) 2.200 θέσεων, μια άλλη 600 θέσεων, τρεις μικρότερες αίθουσες εκδηλώσεων, χώρους δοκιμών, συνεντεύξεων Τύπου, και βεβαίως καφετέρια, εστιατόριο, κατάστημα δώρων, κ.ά.
* Το Πολιτιστικό Κέντρο Alhondiga (αρχιτέκτονες: Elia Mas & Blanca Brea).
Τα δύο αυτά συγκροτήματα έρχονται να πλαισιώσουν το σημαντικό Εκθεσιακό Κέντρο (International Exhibition Hall) το οποίο θεωρείται ένα εκ των σημαντικοτέρων της Ιβηρικής Χερσονήσου.
Οπως αναφέραμε προηγουμένως, η μεταφορά των λιμενικών λειτουργιών και εξυπηρετήσεων εκτός των «ιστορικών» τους ορίων απελευθερώνει σημαντικές περιοχές σε στρατηγικής σημασίας θέση (στην καρδιά της πόλης) που φθάνουν τα 300.000 τ.μ. Εξ αυτών τα 122.000 μετατρέπονται σε πάρκο (οργανωμένο πράσινο και ανοικτοί χώροι συλλογικών δραστηριοτήτων) και στα υπόλοιπα έχει σχεδιαστεί ένα διευθυντικό και επιχειρησιακό κέντρο (80.000 τ.μ.), ένα εμπορικό κέντρο (27.000 τ.μ.), τα νέα κτίρια του Πανεπιστημίου Deusto, ξενοδοχείο και συγκροτήματα κατοικίας υψηλών προδιαγραφών. Αυτό το εγχείρημα αστικής ανάπλασης ονομάζεται Abandoibarra και τη μελέτη του έχει πραγματοποιήσει ο γνωστός αμερικανός αρχιτέκτων Cesar Pelli.
* Το μεταλλικό άνθος. Αφήσαμε συνειδητά τελευταίο (και ασφαλώς: last but not least!) το νέο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ που εγκαινιάζεται την ερχόμενη Κυριακή. Η υλοποίησή του είναι αποτέλεσμα της απόφασης που έλαβε το 1992 το Ιδρυμα Solomon F. Guggenheim της Νέας Υόρκης να επιλέξει το Μπιλμπάο (προτιμώντας το από το Σάλτσμπουργκ και τη Βενετία) ως ευρωπαϊκή έδρα του νέου ομότιτλου μουσείου, που θα στεγάσει αμερικανικά και ευρωπαϊκά έργα τέχνης του εικοστού αιώνα και της συνακόλουθης συμφωνίας με την Αυτόνομη Κυβέρνηση και το Επαρχιακό Συμβούλιο της Χώρας των Βάσκων. Ενα κτίριο που, όπως όλοι ομολογούν, αποτελεί ήδη σήμα κατατεθέν της πόλης και σύμβολο της αναγεννητικής της προσπάθειας. Και που ασφαλώς θα βοηθήσει καθοριστικά την ένταξή της στο διεθνές «σιρκουί» των καλλιτεχνικών δρωμένων που εκδιπλώνεται ολοένα και περισσότερο σε υποτιθέμενες περιφερειακές περιοχές.

Δημιουργός του νέου μουσείου είναι ο γνωστός αμερικανός αρχιτέκτων Frank Ο. Gehry, ο οποίος δικαίως θεωρείται εκ των σημαντικοτέρων εκπροσώπων της νέας τάσης που ακούει στο όνομα «αποδόμηση». Αυτό που ίσως αγνοούν είναι ότι η μελέτη του κέρδισε το πρώτο βραβείο σε διεθνή κλειστό διαγωνισμό που πραγματοποίησε το Ιδρυμα Γκούγκενχαϊμ σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση το 1991. Η πρόταση του Γκέρι συνίσταται σε μια σειρά ασύμμετρων, κυρτών οικοδομικών όγκων που διαπλέκονται μεταξύ τους και οι οποίοι εστιάζονται στο πανύψηλο κεντρικό αίθριο (50 μ. περισσότερο από μιάμιση φορά από το ύψος του αντίστοιχου κυλινδρικού στο μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης). Οι οικοδομικοί όγκοι επεκτείνονται κάτω από τη σημαντική γέφυρα Punte de la Salve εκ των κυριοτέρων εισόδων στην πόλη ενσωματώνοντάς τη στην ευρύτερη σύνθεση του μουσείου, το οποίο καθίσταται αν όχι η σημαντικότερη τουλάχιστον η πλέον θεαματική «αστική πύλη» του Μπιλμπάο. Η με φύλλα τιτανίου (υλικό που σπανίως χρησιμοποιείται στην οικοδομική αλλά που ικανοποιεί απόλυτα τους συνθετικούς στόχους του αρχιτέκτονα) επενδεδυμένη στέγη, χάρη στην οποία το συγκρότημα αποκαλείται ήδη «μεταλλικό άνθος», ενοποιεί τη μελέτη σε μια ενιαία μοναδική αρχιτεκτονική σύνθεση, κύρια υλικά της οποίας είναι ο ισπανικός ασβεστόλιθος και το γυαλί. Το συγκρότημα περιβάλλεται από έναν «υδάτινο κήπο» που ολοκληρώνει τον χώρο με την όχθη και τον ποταμό. Το Μουσείο έχει χωροθετηθεί σε ένα οικόπεδο περίπου 33.000 τ.μ., στο κέντρο σχεδόν ενός πολιτισμικού τριγώνου που σχηματίζουν το Μουσείο Καλών Τεχνών, το Πανεπιστήμιο του Deusto και το Θέατρο Arriaga (Οπερα) και καταλαμβάνει τον χώρο ενός πρώην βιομηχανικού συγκροτήματος. Περιλαμβάνει 19 αίθουσες εκθέσεων (γκαλερί) συνολικής επιφάνειας 11.000 τ.μ., αίθουσα εκδηλώσεων 350 θέσεων (όπου και έλαβε χώρα η απλή τελετή της απονομής του βραβείου Πρίτσκερ στον Νορβηγό αρχιτέκτονα Σβέρε Φεν), βιβλιοθήκη, εστιατόριο στη βορειοδυτική γωνία που κοιτά προς τον ποταμό, καφενείο, κατάστημα αναμνηστικών και βεβαίως τα γραφεία διαχείρισης. Το εστιατόριο, το καφενείο, το κατάστημα, κλπ., μπορούν να λειτουργήσουν αυτόνομα εκτός ωραρίου του μουσείου, αφού έχουν προβλεφθεί εξωτερικές προσβάσεις από την κεντρική «πλατεία», καθιστώντας τα έτσι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής του Μπιλμπάο. Εκτός του κεντρικού γυάλινου αιθρίου, που αποτελεί το κεντρικό στοιχείο σήμανσης του μουσείου, ένας πύργος από πέτρα και χάλυβα «κλείνει» το συγκρότημα λίγο μετά τη γέφυρα προς το κέντρο της πόλης.

* Το πρόγραμμα «Κάτια»
Η ελικοειδής μεταλλική στέγη αποτελεί θα λέγαμε το «leit motiv» της σύνθεσης και ο σχεδιασμός της (εν συναρτήσει με τους υπόλοιπους όγκους του κτιρίου) έχει προκαλέσει όχι μόνον περιέργεια αλλά και τεράστιο ενδιαφέρον μεταξύ ειδικών και μη. Οντως, λόγω των ιδιομορφιών του και του παράξενου σχήματος της στέγης, η γραφική απεικόνιση του μουσείου κατά τη διάρκεια της μελέτης απαιτούσε άπειρα σχέδια και προπλάσματα, για να μπορέσουν να μελετηθούν και να λυθούν κατασκευαστικά οι δύσκολοι καμπυλόμορφοι όγκοι που κυριαρχούν. Τη λύση έδωσε μια «κυρία» ονόματι Κάτια, η οποία δεν είναι όπως ίσως προς στιγμήν πιστέψατε κάποια ταλαντούχος συνεργάτις του Γκέρι αλλά... ένα υψηλού επιπέδου πρωτοποριακό πρόγραμμα κομπιούτερ για τρισδιάστατες επεξεργασίες. Η Κάτια πρωτοχρημοσιποιήθηκε στην αεροδιαστημική βιομηχανία για την απεικόνιση καμπυλόγραμμων επιφανειών και βοήθησε καθοριστικά τον Γκέρι στην υπέρβαση των τρομακτικών σχεδιαστικών δυσκολιών. Το εσωτερικό του μουσείου αναπτύσσεται σε τρεις στάθμες γύρω από το κεντρικό αίθριο, το οποίο φωτίζεται από ανοίγματα που βρίσκονται στη μεταλλική στέγη και από υαλοπετάσματα προς την πλευρά του ποταμού. Στους ορόφους βρίσκονται οι αίθουσες εκθέσεων που συνδέονται με καμπυλόγραμμες «γέφυρες», έναν γυάλινο ανελκυστήρα και κλιμακοστάσιο. Εκτός από αίθουσα υποδοχής θα αποτελέσει και εκθεσιακό χώρο όπου θα τοποθετούνται ειδικές μνημειακού τύπου «εγκαταστάσεις» (installations). Στην κεντρική γκαλερί του ισογείου (διαστάσεων 130 Χ 30 μ. χωρίς υποστυλώματα), η οποία περνά πίσω από τη γέφυρα και καταλήγει στην πυργωτή κατασκευή, τοποθετήθηκε ήδη το πρώτο από τα εκθέματα που θα φιλοξενήσει το μουσείο, η μεταλλική γλυπτική σύνθεση του Richard Serra «Serpiente» που κατασκευάστηκε ειδικά για την περίπτωση. Αυτή η αίθουσα προορίζεται για έργα μεγάλης κλίμακας και ειδικές κατασκευές, που δύσκολα θα εύρισκαν φιλοξενία σε ένα από τα μουσεία που γνωρίζαμε έως σήμερα.

(πηγή: ΒΗΜΑ)