Η διπλή, ιστορική ενοχή της Ευρώπης - «Εβραϊκό Ζήτημα» και «Ανατολικό Ζήτημα»

Δεν είναι "ταξιδιωτικό" όμως προσφέρει ορισμένες πληροφορίες χρήσιμες για την κατανόηση δεδομένων που σχετίζονται έντονα με περιοχές που ταξιδεύουμε (π.χ. Ισπανία)

Η ιστορική ομιλία του Πάπα Ουρβανού Β΄ στο Κλερμόν, το 1095, άνοιξε την εποχή των Σταυροφοριών, τον πρώτο μεγάλο «πόλεμο πολιτισμών» μιας κατακτητικής Δύσης απέναντι στους ισλαμικούς λαούς της Ανατολής - Αραβες, Πέρσες και Τούρκους. Είναι η ίδια εποχή, όμως, που εγκαινιάζει διαδοχικούς διωγμούς εναντίον των Εβραίων -«απογόνων εκείνων που σταύρωσαν τον Χριστό» κατά την Καθολική Εκκλησία- με αποκορύφωμα τον εκπατρισμό τους από την Ισπανία, με διάταγμα των καθολικών βασιλιάδων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, το 1492.

Απαγορεύοντάς τους την πρόσβαση σε διάφορα επαγγέλματα και ιδίως στην κατοχή της γης, οι μεσαιωνικοί ηγεμόνες έσπρωξαν τους Εβραίους στις «ταπεινές», για τα δεδομένα της φεουδαρχίας, δραστηριότητες της χρηματοπιστωτικής σφαίρας. Αργότερα, όταν οι αλλόθρησκες, εβραϊκές οικογένειες απέκτησαν μεγάλη οικονομική ισχύ, αρκετή ώστε να εξαγοράζουν περιουσίες χρεοκοπημένων ευγενών, γίνονταν εύκολο αλεξικέραυνο του λαϊκού μίσους και των φυλετικών προκαταλήψεων, που απεικονίζονται και στο πρόσωπο του Εβραίου τοκογλύφου Σάυλοκ, στον σαιξπηρικό «Εμπορο της Βενετίας».

Παρά τις κοσμογονικές αλλαγές που έφεραν η βιομηχανική επανάσταση της Αγγλίας και η δημοκρατική επανάσταση της Γαλλίας, οι υποσχέσεις για ισοπολιτεία και παγκόσμια ειρήνη διαψεύσθηκαν. Τα παλιά φαντάσματα του Μεσαίωνα επανέρχονται με άλλες μορφές στους νέους χρόνους. Στη θέση των σταυροφόρων, οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της Γηραιάς Ηπείρου απλώς αντικαθιστούν τον οθωμανικό ζυγό των Αράβων με τον ευρωπαϊκό. Στη θέση του Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας, ο «σιδερένιος καγκελάριος» Βίσμαρκ, το 1879, και ο τσάρος Αλέξανδρος Γ΄, το 1881, εγκαινιάζουν μια νέα εποχή πογκρόμ, χρεώνοντας στους Εβραίους όλες τις ανατρεπτικές, επαναστατικές τάσεις που σαρώνουν την Ευρώπη.

Εν τέλει, το «Εβραϊκό Ζήτημα» και το «Ανατολικό Ζήτημα» αναδείχθηκαν στο άλυτο διώνυμο της ίδιας της νεωτερικότητας. Η αποικιοκρατική - καταπιεστική Ευρώπη δημιουργεί, ως αντίδραση, τους δίδυμους εθνικισμούς, τον εβραϊκό και τον αραβικό. Ο πρώτος, μετά τη γενίκευση των πογκρόμ, την υπόθεση Ντρέιφους στη Γαλλία και το πρώτο διεθνές, σιωνιστικό συνέδριο στη Βασιλεία (1897), προσανατολίζεται στον εποικισμό της Παλαιστίνης για τη δημιουργία εβραϊκού κράτους. Ο δεύτερος, αποβλέπει στην αραβική αναγέννηση, με πρώτο βήμα την απελευθέρωση από την εξασθενημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αλλά η αποικιοκρατική πολιτική τού διαίρει και βασίλευε θέτει εξαρχής τους δύο εθνικισμούς της Μέσης Ανατολής σε τροχιά αδυσώπητης σύγκρουσης.

Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία πλευρίζει τον σερίφη της Μέκκας, Χουσεΐν, με στόχο μια αραβική εξέγερση εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Γερμανών συμμάχων της. Το δόλωμα ήταν η υπόσχεση ενός μεγάλου αραβικού κράτους, της «Μεγάλης Συρίας». Οι δολοπλοκίες του «Λόρενς της Αραβίας» που οδήγησαν όντως στην αραβική επανάσταση, τον Ιούνιο του 1916, έχουν περάσει στη σφαίρα του θρύλου. Η νικηφόρα εξέγερση οδηγεί στην ανακήρυξη του Χουσεΐν ως «βασιλιά των Αράβων», στις 29 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου. Σύντομα όμως θα αποδεικνυόταν ότι το φρούτο ήταν δηλητηριασμένο.

Το σύμφωνο Σάικς - Πικό
Ηδη, τον Απρίλιο του 1916, Βρετανία και Γαλλία είχαν υπογράψει το μυστικό σύμφωνο Σάικς - Πικό για τον μεταπολεμικό διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (ένα σύμφωνο που θα έφερνε στο φως ο Λέων Τρότσκι, ως υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής Ρωσίας). Τον Νοέμβριο του 1917 έρχεται η διακήρυξη του Μπάλφουρ. Η προδοσία της αραβικής υπόθεσης επισφραγίζεται τον Μάιο του 1920 με τη συνθήκη του Σαν Ρέμο, όπου οι νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μοιράζονται τα λάφυρα: Οι Αγγλοι παίρνουν το Ιράκ και την Παλαιστίνη και οι Γάλλοι τη Συρία και τον Λίβανο. Πολύ σύντομα, η Κοινωνία των Εθνών θα νομιμοποιήσει την κατοχή με τον μανδύα των «εντολών» στις αποικιοκρατικές δυνάμεις. Για τους Αραβες, το 1920 περνάει στην Ιστορία ως «Αμ-αν-Νάκμπα», η χρονιά της καταστροφής. Μιας καταστροφής, που δεν θα ήταν η τελευταία.

Η τελευταία μεγάλη εκστρατεία των Αγγλογάλλων στην περιοχή, σε συνεργασία με το Ισραήλ, ήταν η «Επιχείρηση Σωματοφύλακας» εναντίον του Νάσερ, το 1956. Η επιχείρηση καταλήγει σε φιάσκο, χάρη στη συνδυασμένη αντίδραση των δύο μεγάλων αντιπάλων του Ψυχρού Πολέμου, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που αναλαμβάνουν πλέον τους πρώτους ρόλους στο Μεσανατολικό. Από τότε και, ουσιαστικά, μέχρι σήμερα, η Ευρώπη είναι πρακτικά ανύπαρκτη στη Μέση Ανατολή ως αυτόνομη δύναμη, σε πείσμα των τεράστιων ιστορικών ευθυνών της και των ζωτικών συμφερόντων της.

(πηγή: www.kathimerini.gr, 17/11/2007)