Αβορίγινες: ζήτημα ύπαρξης

Ενα βιβλίο ταξιδεύει στις ενοχές της αυστραλιανής ιστορίας

Γιατί πολλοί μεγάλοι στοχαστές του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού έσκυψαν στους Αβορίγινες, τους πρωτόγονους της Αυστραλίας, για να βρουν απαντήσεις σε θεμελιώδη ερωτήματα για την ανθρώπινη ουσία; Επειδή νόμισαν ότι εκείνοι, όντας κοντά στις αρχές της ανθρώπινης κοινωνίας, θα αποκάλυπταν με τον τρόπο της ζωής τους τα πρωταρχικά αιτήματα και τους νόμους της συνύπαρξης. Ο Ενγκελς τούς μελέτησε για τις βασικές αρχές των σχέσεων ιδιοκτησίας, ο Εμίλ Ντιρκέμ και ο Τζέιμς Φρέιζερ για το νόημα της θρησκείας, ο Κροπότκιν για την ουσιαστική ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και ο Μαλινόβσκι για τη θεμελιακή δομή της οικογενειακής ζωής.

Οι μύθοι

Τα συμπεράσματά τους σήμερα μοιάζουν φαντασίες ή εικοτολογίες. Το κοινό μεταξύ όλων αυτών των θεωρητικών είναι ότι ουδέποτε πάτησαν το πόδι τους στις κοινωνίες τους, ούτε ποτέ τους είδαν κανέναν Αβορίγινα. Ο Αλφρεντ Ράντκλιφ Μπράουν ήταν ένας ανθρωπολόγος που έζησε μαζί τους. Το 1911 έφθασε στην Αυστραλία και δούλεψε στην ενδοχώρα με μια ομάδα Αβορίγινων. Οταν τους επιτέθηκε η αστυνομία και κατέστρεψε τον καταυλισμό τους, ο Ράντκλιφ Μπράουν εγκαταστάθηκε στο νησί όπου οι Αρχές εξόριζαν τους Αβορίγινες που έπασχαν από αφροδίσια. Κατ’ ουσίαν, τους εγκατέλειπαν εκεί για να πεθάνουν, είτε από την αρρώστια είτε από την απόγνωση ή την ασιτία. Από την εκεί διαμονή του μαζί τους έχουμε τις πρώτες επιτόπιες, πραγματικές και πραγματολογικές μελέτες των πληθυσμών των Αβορίγινων και των κοινωνιών τους. Με όλα τα μειονεκτήματα τα οποία εξυπακούονται όταν οι σπουδές αυτές πραγματοποιούνται σε έναν καταναγκαστικό χώρο με ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους (γλωσσικά, φυλετικά, πολιτιστικά).

Ολα αυτά μάς μαθαίνουν και πώς οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι αντιμετώπισαν τους λεγόμενους πρωτόγονους της Αυστραλίας. Τα αναφέρει ο Σουηδός συγγραφέας Sven Lindqvist στο πρόσφατο βιβλίο του Terra Nullius (εκδ. Granta, 277 σελ., 10 στερλίνες). Εκεί περιγράφει τις πρώτες δολοφονίες των Αβορίγινων, οι οποίες για τους ανθρώπους που τις έκαναν, δεν ήταν ακριβώς δολοφονίες, αλλά εξολοθρεύσεις ήσσονος σημασίας εμπρός στο κυνήγι χώρων για εκμετάλλευση, φυσικών και ανθρώπινων. Ακόμη ιστορεί τις απαγωγές παιδιών από τις Αρχές των λευκών για να τα αναθρέψουν ως υπηρέτες. Την ιστορία της Αυστραλίας διατρέχει ένας ποταμός κτηνωδίας και ο συγγραφέας καθιστά σίγουρο ότι ο αναγνώστης δεν τον χάνει από τα μάτια του, όσο διαβάζει το βιβλίο.

Ξεκινάει από την επαχθή ιδέα, όπως γράφει ο Χιου Μπρόντι στον «Γκάρντιαν», ότι η Αυστραλία στον καιρό της πρώτης αποικιοποίησής της ήταν terra nullius – τόπος του κανενός. Δηλαδή, ο καθένας θα μπορούσε να την κάνει ό,τι θέλει, μαζί και τους αυτόχθονές της. Τους αποίκους έτρεφε ο μύθος ότι δεν ήταν παρά μια απέραντη έκταση, έτοιμη και διαθέσιμη για εκμετάλλευση. Και αυτοί που ήταν ήδη εκεί και την κατοικούσαν από τα πολύ παλιά χρόνια και ήταν οι κτήτορές της; Γι’ αυτούς, στους οποίους δόθηκε το όνομα Aβορίγινες, πλάστηκε ο βολικός, όσο και φρικώδης μύθος, ότι δεν είναι επαρκώς άνθρωποι ούτε επαρκώς παρόντες για να υπάρχουν. Δεν ήταν ούτε οι «συγκεκριμένοι» ούτε καν «κάποιοι». Ετσι, δεν υπήρχε ανάγκη για συμφωνίες, συμβόλαια, ούτε βέβαια για αποζημίωση, αφού δεν είχαν όχι μόνο την ικανότητα, αλλά ούτε και το κύρος μιας στοιχειώδους ύπαρξης, για να υπογράψουν. Ποιος να υπογράψει, αφού δεν υπάρχει; Οι ομάδες των αποίκων φέρονταν κατά το δοκούν. Αλλού τους δολοφονούσαν κατά ομάδες, συχνά ως αντίποινα για υποτιθέμενη (ή πραγματική) αντίσταση στον αποικισμό. Μερικές φορές οι ένοχοι για τις σφαγές αυτές προσάγονταν στη Δικαιοσύνη όπου σχεδόν πάντα απαλλάσσονταν. Η άποψη των αποίκων ήταν ότι η δολοφονία των Αβορίγινων ήταν κάτι αναπόφευκτο στη διαδικασία του αποικισμού.

Η ιδέα της terra nullius ήταν η εικόνα της Αυστραλίας στη φαντασία της Ευρώπης. Με την είσοδο στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, η ευρωπαϊκή ιδέα (ώς τότε) μετετράπη σε δόγμα, το οποίο ενέκρινε την απομάκρυνση των γηγενών πληθυσμών από τους Ευρωπαίους αποίκους. Τον 17ο αιώνα, οι Ισπανοί θεωρητικοί της αποικιοκρατίας όριζαν τους Ινδιάνους της Νότιας Αμερικής ως «από φύσεως σκλάβους», οι οποίοι να κερδίσουν μόνο είχαν από τη σκλαβιά τους στους καθολικούς Ευρωπαίους. Το αφρικανικό δουλεμπόριο στηριζόταν σε μια παρόμοια διαίρεση των ανθρώπων σε «εμάς» (οι αληθινοί, κανονικοί άνθρωποι) και στους «άλλους» (που δεν ήταν ούτε αληθινοί και ούτε κανονικοί άνθρωποι). Και σήμερα οι αυτόχθονες πληθυσμοί ζουν με τις συνέπειες των αρχών εκείνων της αποκλήρωσης, της απανθρωποποίησης και της εξόντωσης.

Ετσι, το βιβλίο του Λίντκβιστ είναι και ένας στοχασμός πάνω στην ενοχή και στην ευθύνη. Πολλοί Αυστραλιανοί αποδέχθηκαν την ιδέα ότι το έθνος στο σύνολό του πρέπει να ζητήσει συγγνώμη από τους Αβορίγινες για τα δεινά που τους επιφύλαξε· μολονότι καμιά κυβέρνηση δεν προέβη σε καμιά τέτοια απολογία. Επ’ αυτού, ο συγγραφέας σημειώνει μια επίσκεψή του στη Νορβηγία όπου, επειδή είναι Σουηδός, κατηγορήθηκε για τη συνεργασία της Σουηδίας με τη ναζιστική Γερμανία, αν και τότε αυτός ήταν μικρό παιδί. Ομως, αναρωτιέται, μήπως είχαν δίκιο που τον κατηγόρησαν;

Η ηθική πραγματικότητα

Απαντά με μια απλή σκέψη: αυτοί που ωφελήθηκαν από τα εγκλήματα πρέπει να ζήσουν με το βάρος της ενοχής. Και καταλήγει λέγοντας ότι μπορεί να υπάρξει μετάνοια και αποκατάσταση, έτσι ώστε τα εγκλήματα στην ιστορία της Αυστραλίας να ιδωθούν μέσα σε έναν νέο ορίζοντα και να αποκτήσουν μια νέα σημασία και νόημα. Οσο ουτοπικό και αν μοιάζει, η ανθρωπότητα δεν έχει άλλη λύση, αν θέλει να ανυψωθεί σε μιαν άξια, ηθική σφαίρα.

(πηγή: www.kathimerini.gr, 9/11/2007)